Chim Hồng Hoàng tên khoa học là Buceros bicornis, thuộc họ hồng hoàng, bộ sả, lớp chim. Hồng Hoàng sinh sống ở các khu rừng của Ấn Độ, Đông Nam Á và miền nam Trung Quốc, thuộc nhóm IB theo quy định tại Nghị định số 84/2021/NĐ-CP của Chính phủ: Sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 06/2019/NĐ-CP ngày 22 tháng 01 năm 2019 của Chính phủ về quản lý thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm và thực thi Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp. Tại VQG Phong Nha – Kẻ Bàng, là nơi được đánh giá có sinh cảnh sống phù hợp, lý tưởng và đặc biệt những năm qua đã ghi nhận sự hiện diện của loài chim Hồng Hoàng nơi đây. Tuy nhiên, đến nay vẫn chưa có số liệu chính xác về số lượng và khu phân bố của loài này tại VQG Phong Nha – Kẻ Bàng.

Hiện nay ở Việt Nam, nhiều vùng vẫn còn chim Hồng Hoàng ngoài tự nhiên, nhưng do nạn buôn bán trái phép khiến loài này đứng trước nguy cơ tuyệt chủng. Xuất phát từ lý do đó, từ năm 2018, các nhà khoa học, chuyên gia động vật ấp ủ thực hiện dự án tái thả chim Hồng Hoàng về tự nhiên theo 7 tiêu chí của Liên minh Quốc tế bảo tồn thiên nhiên và Tài nguyên thiên nhiên (IUCN). Và đến cuối năm 2021, với sự chung tay phối hợp giữa Trung tâm Cứu hộ động vật hoang dã Hà Nội, VQG Phong Nha - Kẻ Bàng, các Tổ chức Động vật Châu Á (AAF), Four Paws Việt, Vườn thú Nashville (Mỹ), Vườn thú Attica (Mỹ), Vườn thú Singapore, Vườn thú Bronx (Mỹ), Dự án hồng hoàng Nabula (Nam Phi), Quỹ nghiên cứu Hồng Hoàng Thái Lan, nhóm chuyên gia hồng hoàng thuộc IUCN...Bảy con chim Hồng Hoàng trong độ tuổi sinh sản, có sức khoẻ tốt được chọn lọc ghép chuồng tại Trung tâm cứu hộ động vật hoang dã Hà Nội. Sau một thời gian theo dõi, đánh giá tình trạng sức khỏe, 2 con đực, cái được lựa chọn ghép.

Vào ngày 21/11/2022, 02 cá thể chim Hồng Hoàng (gồm 01 đực, 01 cái trưởng thành) sau khi hoàn tất công tác cứu hộ đã được Trung tâm Cứu hộ động vật hoang dã Hà Nội chọn lọc từ các cá thể chim Hồng hoàng khác bàn giao cho Trung tâm Cứu hộ, bảo tồn và Phát triển sinh vật thuộc BQL VQG Phong Nha – Kẻ Bàng để tiếp tục cứu hộ, huấn luyện bay trước khi tái thả về môi trường tự nhiên. Theo đó, trước khi đồng ý tiếp nhận 02 cá thể chim Hồng Hoàng này, BQL Vườn đã phối hợp với các chuyên gia của Tổ chức động vật Châu Á nghiên cứu, khảo sát và thiết kế xây dựng chuồng tập bay cho loài chim mỏ sừng. Với kích thước dài 50m, rộng 5m và cao 6m, chuồng tập bay được đánh giá lớn nhất Việt Nam này sẽ giúp chim vận động, bay quãng xa để phát triển phần cơ bị yếu sau thời gian dài nuôi nhốt qua đó góp phần tạo các điều kiện tốt nhất để chim Hồng hoàng có thể thích nghi với cuộc sống sinh tồn ngoài tự nhiên. Bình quân, mỗi ngày chim hồng hoàng bay từ 30 - 50km.

Chim Hồng Hoàng đang dần thích nghi với môi trường tự nhiên

Sau hơn 08 tháng chăm sóc, nuôi dưỡng và huấn luyện bay tại Cơ sở bảo tồn động vật hoang dã Phong Nha - Kẻ Bàng, để chuẩn bị cho công tác tái thả, BQL Vườn đã chỉ đạo Trung tâm Cứu hộ, bảo tồn và Phát triển sinh vật xây dựng Kế hoạch chi tiết để tổ chức tái thả 02 cá thể chim Hồng Hoàng. Theo đó vào ngày 7 tháng 6 năm 2023, Trung tâm Cứu hộ, bảo tồn và Phát triển sinh vật đã phối hợp với các chuyên gia là bác sỹ thú y của Trung tâm Bảo tồn động vật hoang dã Nước Việt (FOUR PAWS Việt) và Tổ chức Động vật Châu Á tiến hành kiểm tra sức khỏe toàn diện (gồm: chụp Xquang, lấy máu, mẫu phân, kiểm tra sinh hoá, lấy các mẫu test…) và kết luận 02 cá thể chim Hồng Hoàng nói trên có sức khỏe bình thường, đủ điều kiện, tiêu chuẩn để thả về môi trường tự nhiên VQG Phong Nha - Kẻ Bàng.

Nhằm phục vụ công tác theo dõi, đánh giá quá trình sau tái thả, cá thể chim đực sau khi được gây mê khám sức khỏe sẽ được mặc áo chip định vị. Bác sĩ thú y Lesley Halter Goelke (chuyên gia của Tổ chức FOUR PAW Viet), cho biết: “Sở dĩ chỉ mặc áo cho chim đực, bởi khi ghép đôi, chúng luôn sinh hoạt cạnh nhau. Tới mùa sinh sản, chim làm tổ ở hốc cây, con cái ấp trứng, tới khi trứng nở con cái thường xuyên ra vào kiếm ăn. Quá trình này rất dễ gây cọ xát cơ thể chim cái với tổ làm mất thiết bị định bị. Chính vì vậy lắp thiết bị lên người con đực sẽ tránh được rủi ro”. Thông qua đó, chiếc áo định vị này sẽ theo con chim suốt cuộc đời, để theo dõi hành trình, phân bố, khả năng bay và sinh tồn khi thả lại tự nhiên. Áo chip không làm ảnh hưởng đến sinh hoạt của chim. Được biết giá thiết bị khoảng 1.000 USD/chiếc.

Trong khuôn khổ của kế hoạch tái thả chim Hồng Hoàng, ngày 15/8/2023 các cán bộ thuộc Trung tâm Cứu hộ, bảo tồn và Phát triển sinh vật đã phối hợp với Tổ chức Động vật Châu Á (AAF) và Hạt kiểm lâm VQG Phong Nha – Kẻ Bàng thực hiện tái thả mềm 02 cá thể này tại khu vực dự kiến thả đã khảo sát trước đó. Tại đây, một chuồng với kích thước dài 6m, rộng 4m và cao 3m đã được dựng lên để thả 02 cá thể chim Hồng hoàng nhằm theo dõi bảo vệ, để thích nghi hơn với khí hậu. Mặt khác, phải dựng thêm một chiếc lồng mới cách xa lồng tập bay bởi chim đã ở quen lồng cũ khi thả ra sẽ không chịu rời lồng, hoặc chỉ sống loanh quanh đó mà không chịu đi xa.

Đến 10 giờ 30 phút sáng ngày 21/8/2023, sau khi gắn vòng nhận dạng vào chân để dễ dàng quan sát, với sự chứng kiến của các bên liên quan, 02 cá thể chim Hồng Hoàng đã được mở cửa lồng để tái thả về với môi trường tự nhiên. Theo các chuyên gia của Tổ chức Động vật Châu Á, 02 cá thể chim khi ra khỏi lồng sẽ có phần bỡ ngỡ, bay đậu trên cây gần chuồng trong thời gian vài ngày tới, sau đó chim sẽ sinh hoạt xung quanh khu vực tái thả để tìm kiếm thức ăn và khoanh vùng lãnh thổ sinh sống.

Hoạt động tái thả 02 cá thể chim Hồng Hoàng là sự kiện có ý nghĩa hết sức đặc biệt không chỉ riêng đối VQG Phong Nha – Kẻ Bàng, mà là lần đầu tiên loài chim quý hiếm Hồng Hoàng được tái thả về môi trường tự nhiên được thực hiện ở Việt Nam. Trước đó, một số nước ghi đã ghi nhận việc tái thả chim Hồng Hoàng về tự nhiên như Thái Lan (4 con), Campuchia (3 con cái). Qua đây, khẳng định vị thế trong công tác cứu hộ, bảo tồn động vật hoang dã tại VQG Phong Nha – Kẻ Bàng nói riêng và của các cơ quan, tổ chức trong lĩnh vực cứu hộ, bảo tồn tại Việt Nam và trên thế giới nói chung./.