Tên loài:

• Tên khoa học: Capricornis milneedwardsii

• Tên tiếng Việt: Sơn dương

• Tên địa phương: Dê rừng, nai đá (theo đồng bào Mường, Thái, Nùng)

Phân bố:

• Trên thế giới: Có ở vùng Đông Nam Á, gồm Việt Nam, Lào, Campuchia, Thái Lan và Myanmar.

• Tại Việt Nam: Phân bố rải rác ở nhiều tỉnh miền núi từ Bắc vào Nam như Sơn La, Lai Châu, Cao Bằng, Lạng Sơn, Quảng Ninh, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế, Quảng Nam, Kontum, Gia Lai, Đắk Lắk, Lâm Đồng. Đặc biệt gặp nhiều ở vùng rừng núi đá vôi.

Đặc điểm nhận dạng:

• Con đực: Kích thước lớn, trọng lượng 120–150 kg, chiều dài cơ thể 1,4–1,8 m. Lông dày, cứng, màu xám đen hoặc tro, bờm lông dài từ trán đến vai. Sừng ngắn (10–15 cm), cong ra sau. Đuôi ngắn.

• Con cái: Nhỏ hơn con đực, sừng cũng phát triển nhưng kém to khỏe hơn.

• Con non: Kích thước nhỏ, lông nhạt màu hơn, thường đi theo mẹ. Chưa có nhiều dữ liệu chi tiết.

• Đặc điểm hình thái chung: Thân chắc khỏe, bộ lông dài và dày màu tối, dáng đi nhanh nhẹn trên địa hình dốc núi đá.

• Đặc điểm riêng biệt: Có bờm lông đặc trưng ở vai, sừng ngắn cong, khác biệt với dê nhà hoặc các loài linh dương khác.

Sinh thái học & Tập tính:
Sống ở rừng núi đá vôi, độ cao từ 50–2 000 m. Ưa nơi rừng rậm xen lẫn vách đá. Thức ăn chủ yếu là lá cây, cỏ, chồi non. Sơn dương thường sống đơn độc hoặc theo cặp, đôi khi thành nhóm nhỏ. Hoạt động chủ yếu về sáng sớm và chiều tối. Mùa sinh sản vào tháng 3–4, thời gian mang thai khoảng 210–240 ngày, mỗi lứa thường chỉ sinh 1 con non.

Tình trạng bảo tồn:

• IUCN: Thuộc nhóm Sắp Nguy cấp (Near Threatened).

• Sách Đỏ Việt Nam (2007): Xếp hạng loài nguy cấp, quý hiếm.

• Nghị định 84/2021/NĐ-CP, Thông tư 27/2025/TT-BNNPTNT: Thuộc nhóm IB – cấm khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại

Giá trị và mối đe dọa:

Sơn dương là loài đặc hữu Đông Dương, có vai trò quan trọng trong cân bằng sinh thái núi đá vôi. Loài có giá trị khoa học, góp phần phản ánh tính nguyên vẹn của hệ sinh thái rừng núi đá. Hiện nay bị đe dọa bởi săn bắn, bẫy bắt trái phép, mất rừng và suy giảm sinh cảnh. Quần thể suy giảm mạnh, phân bố rời rạc và bị phân mảnh.