LIM XANH

Tên khoa học: Erythrophleum fordii Oliver, 1883

Họ: Vang – Caesalpiniaceae

Bộ: Đậu – Fabales

Lớp: Hai lá mầm – Magnoliopsida

Ngành: Hạt kín - Magnoliophyta

Đặc điểm nhận dạng:

Cây gỗ lớn, thường xanh cao 20-25(- 45)m, đường kính 70-90(-250)cm. Tán lá dày, xoè rộng, thân tròn, gốc có bạnh nhỏ. Lúc non vỏ ngoài có mầu xám với các vết nứt dọc nhẹ màu nâu, khi già vỏ có màu nâu sẫm; thịt vỏ dày, màu hồng.

Lá kép lông chim 2 lần, mọc so le; 3-4 đôi cuống thứ cấp, mỗi cuống có 9-17 lá chét nhỏ, mọc cách hình trái xoan, có mũi nhọn, gốc tròn; mặt trên xanh bóng, mặt dưới xanh nhạt, có gân nhỏ nổi rõ ở cả 2 mặt.

Cụm hoa hình chuỳ, gồm nhiều bông dài 20-30cm mọc ở đầu cành. Hoa nhiều, nhỏ, màu trắng vàng. Lá đài 5, hợp ở gốc thành hình chuông, đầu chia 5 thuỳ; cánh tràng 5, rời, hẹp và dài; nhị 10, bao phấn quay vào trong và nứt theo rãnh dọc; bầu đính ở đáy của đài, vòi ngắn, núm nhuỵ không rõ.

Quả đậu, hình thuôn, dài khoảng 20cm, rộng 3-4cm. Hạt 6-12, dẹt, có vỏ cứng, màu nâu đen và có rãnh tròn quanh hạt.

Sinh học, sinh thái:

Lim xanh là cây gỗ lớn, phân bố trong vành đai nhiệt đới thấp, từ 200- 800m, nhưng tập trung nhất ở độ cao 300-500m. Vùng phân bố của lim xanh có nhiệt độ bình quân năm 22,2-23,80C; nhiệt độ tối cao 42,30C, nhiệt độ tối thấp tuyệt đối 1,40C; lượng mưa biến động từ 1.500mm/năm đến 3.000mm/năm; độ ẩm trung bình năm 80-86%.

Cây phân bố trên nhiều loại đất có nhiều nguồn gốc khác nhau như: sa thạch, phiến thạch sét, gnai, mica sit, poóc phia... có thành phần cơ giới từ cát pha, sét nhẹ, sét trung bình đến sét nặng. Cây thích hợp nhất với đất sâu, dày, ẩm; nhưng cũng mọc được ở các loại đất thoái hoá với tầng đất mỏng, độ ẩm không cao, tuy vậy cây sinh trưởng kém. Đất có lim xanh mọc thường khá chua đến chua trung bình.

Vỏ hạt lim có chất sừng nên giữ được sức nẩy mầm trong đất nhiều năm. Khi gặp điều kiện thuận lợi hạt mới nảy mầm. Hoa tháng 3-4; quả chín tháng 11 đến tháng 1 năm sau.

Phân bố:

Trong nước: Lim xanh là loài cận đặc hữu của Việt Nam, phân bố chủ yếu ở các tỉnh miền Bắc và Bắc Trung Bộ như Lạng Sơn, Phú Thọ, Vĩnh Phúc, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị và Quảng Nam. Ngoài ra, cây cũng mọc rải rác ở miền Nam Trung Quốc.

Trên thế giới: Lim xanh mọc ở các tỉnh Quảng Đông, Quảng Tây, Phúc Kiến, Triết Giang và phía Đông đảo Đài Loan.

Tình trạng bảo tồn:

Lim xanh được xếp vào nhóm Nguy cấp (EN) trong danh sách Sách Đỏ Thế Giới của IUCN (1998).

Lim xanh thuộc nhóm IIA trong danh mục Nghị định 84/2021/NĐ-CP ngày 22/9/2021 về Sửa đổi bổ sung một số điều của Nghị định số 06/2019/NĐ- CP ngày 22/01/2019 của Chính phủ về quản lý thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm và thực thi Công ước về buôn bán quốc tế các loài thực vật, động vật hoang dã nguy cấp.

Giá trị, công dụng:

Vỏ cây Lim xanh chứa nhiều tanin (15,21%). Gỗ lim có dác lõi phân biệt, dác màu xám nhạt hay vàng nâu; lõi khi mới chặt màu xanh vàng sau chuyển màu nâu sẫm, rất cứng, thuộc loại tứ thiết; một trong những loại gỗ tốt nhất của Việt Nam.

Gỗ lõi không bị mối mọt, rất bền nên được dùng trong các công trình xây dựng lâu dài như đền chùa, nhà thờ..., hoặc dùng đóng đồ đạc, làm cửa, ván sàn, tà vẹt và đồ trang trí trong nhà. Theo kinh nghiệm nhân dân, gỗ lim khá độc nên thường không dùng làm giường ngủ vì sẽ làm đau mình mẩy. Nhiều nguồn tin cho rằng, vùng rừng lim có khí hậu và nguồn nước suối độc.

Rễ cây có nốt sần cố định đạm làm tăng độ phì của đất. Khi cây bị chết, rễ mục là giá thể tốt nhất cho loài nấm linh chi (Ganoderma lucida), một loài nấm làm thuốc bổ rất quí phát triển. Cây có tán lá rậm, hệ rễ phát triển ăn sâu vào đất nên là đối tượng rất thích hợp trồng ở các khu rừng phòng hộ, bảo vệ đầu nguồn nước. Lim xanh là loài cây gỗ và Lâm sản ngoài gỗ (LSNG) đa tác dụng. Cần nghiên cứu để sử dụng nguồn tanin rất lớn chứa trong vỏ lim, tránh bỏ đi một nguồn lợi LSNG rất quí khi khai thác lim lấy gỗ. Cũng cần chú ý nghiên cứu để phát triển nấm linh chi mọc trên rễ lim. Đây là một nguồn hàng LSNG có thị trường trong nước và xuất khẩu rất lớn.