Sưa

Tên loài

Phân bố

Trong nước: Đồng Nai, Hà Nội (Mỹ Đức – Chùa Hương), Hòa Bình (Pà Cò), Khánh Hòa, Ninh Bình (Cúc Phương), Phú Yên, Vĩnh Phúc (Tam Đảo), Quảng Bình (Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng).
Trên thế giới: Chủ yếu phân bố ở Việt Nam, rải rác tại Hải Nam (Trung Quốc).

Đặc điểm hình thái

Rễ: Rễ cọc, phát triển tốt trên đất sâu, dày và ẩm.
Thân: Cây gỗ nhỡ, cao 6–12 m (có thể tới 15 m), thân hợp trục, dáng phân tán. Vỏ màu vàng nâu hoặc xám, nứt dọc; cành non xanh, có lông mịn thưa.
Lá: Lá mọc cách, kép lông chim lẻ, gồm 9–17 lá chét mọc so le. Lá chét hình xoan thuôn, đầu nhọn, gốc tròn, mặt dưới nhạt màu. Lá chét đầu mút lớn hơn lá bên. Kích thước lá chét dài 6–9 cm, rộng 3–5 cm. Cuống chính và cuống lá chét không lông.
Hoa: Hoa mọc thành chùm tán ở nách lá, màu trắng, kích thước 7–9 mm, hương thơm nhẹ. Nở vào tháng 2–4, thường ra hoa trước khi ra lá.
Quả & Hạt: Quả đậu thuôn dài, 5–7,5 cm, rộng 2–2,5 cm, chứa 1–2 hạt hình thận dẹp, đường kính 8–9 mm. Quả chín không tự nứt.

Đặc điểm sinh thái & sinh học

Cây ưa sáng, sinh trưởng trung bình, tái sinh tự nhiên bằng hạt.
Phân bố ở đai cao dưới 500 m, trong rừng mưa nhiệt đới và rừng gió mùa thường xanh.
Thích hợp đất màu mỡ, ẩm, dày, thoát nước tốt.
Mùa hoa: tháng 3–5. Mùa quả: tháng 9–11.

Giá trị & công dụng

Cảnh quan: Tán thưa, hoa trắng thơm, thường được trồng làm cây cảnh quan đô thị.
Gỗ: Gỗ lõi có thớ mịn, vân đẹp, mùi thơm đặc trưng kiểu hương trầm; khi đốt để lại tàn trắng đục và mùi khó chịu nên có tên Trắc thối.
Lịch sử & văn hóa: Thời phong kiến, gỗ sưa được dùng trong cung đình để làm đồ nội thất cao cấp, vừa có giá trị hương liệu vừa có giá trị dược liệu. Từ cuối thế kỷ XX, gỗ sưa được thị trường Trung Quốc săn lùng với quan niệm dùng đóng quan tài giúp bảo quản xác lâu dài.

Tình trạng bảo tồn

IUCN (Sách đỏ thế giới): Loài Sắp nguy cấp (VU).
Sách đỏ Việt Nam: Loài Nguy cấp (EN A2abc).
Nghị định 84/2021/NĐ-CP: Nhóm IIA – loài nguy cấp, quý, hiếm cần bảo vệ nghiêm ngặt.
Hiện trạng: Quần thể tự nhiên ít, phân bố rải rác, bị thu hẹp nơi cư trú do mất rừng và khai thác gỗ quá mức.

Biện pháp bảo vệ

Nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ loài.
Khoanh nuôi, phục hồi môi trường sống tự nhiên.
Bảo tồn tại chỗ tại VQG Tam Đảo, VQG Cúc Phương, KBTTN Hang Kia – Pà Cò, Krông Trai.
Thực hiện nhân giống, trồng bổ sung và áp dụng chính sách quản lý nghiêm ngặt.