SAO MẶT QUỶ

Tên khác: Táu mặt quỷ, Gù táu

Tên khoa học: Hopea mollissima C. Y. Wu Tên đồng danh:

Họ Dầu – Dipterocarpaceae

Bộ: Cẩm quỳ - Malvales

Lớp: Hai lá mầm - Magnoliopsida

Ngành: Hạt kín - Magnoliophyta

Đặc điểm nhận dạng:

Cây gỗ lớn, cao tới 40 cm, đường kính 40-80 cm hay hơn.

Vỏ màu nâu nhạt khi non, khi già nâu xẫm và bong thành các mảnh, để lại các vết sẹo hình tròn, đồng tâm. Cành non mảnh, có lông hình sao.

Lá đơn, hình trứng thuôn hay hình mác, dài 13-18 cm, rộng 3,5-4,5 cm (lá trung bình) hoặc dài 22 cm, rộng 8 cm (lá lớn), hai mặt đều có lông hình sao; gân bên 8-14 đôi.

Cụm hoa chuỳ, chia nhánh nhiều, mọc ở nách các lá phía đỉnh hay trên các sẹo lá. Hoa nhỏ. Lá đài 5. Cánh hoa 5, màu hồng, phía ngoài có lông. Nhị 10. Bầu nhẵn.

Quả hình cầu, đường kính 0,9 cm, 2 cánh phát triển dài 9-10 cm, rộng 2,5- 3,5 cm, với 10-14 đôi gân song song.

Sinh học, sinh thái:

Cây mọc trong các rừng nhiệt đới, kín, ẩm, thường xanh, ở độ cao 100-1100 m, nhưng tập trung nhất ở 400- 800 m, tạo thành các khu rừng ưu thế Sao mặt quỉ hoặc gần thuần loại. Thường mọc cùng với Táu muối (Vatica diospyroides Simingt), Chắp trơn (Beilschmiedia laevis Allen), Lim (Erythrophleum fordii Oliv.), Vàng tâm (Manglietia dandyi (Gagnep.) Dandy).

Cây ưa đất ẩm, sâu dày nhưng thoát nước. Tái sinh dưới tán cây mẹ rất tốt, nhưng nếu không mở sáng kịp thời thì cây mạ sẽ bị chết hàng loạt.

Mùa hoa tháng 6-9, mùa quả tháng 3-4 (năm sau).

Phân bố:

Trong nước: Lào Cai, Yên Bái, Ninh Bình, Thanh Hoá, Nghệ An, Hà Tĩnh.

Thế giới: Nam Trung Quốc.

Tình trạng bảo tồn:

Do gỗ quý, nên cây bị khai thác nhiều, môi trường sống cũng đang bị suy giảm. Cần tích cực bảo vệ các cá thể Sao mặt quỉ còn sót lại ở nước ta.

Sách đỏ Việt Nam 2007 phân hạng Loài sắp nguy cấp VU A1c,d.

Sách đỏ thế giới IUCN (2017) phân hạng Loài nguy cấp (EN)

Giá trị, công dụng:

Gỗ cứng, nặng, ít bị mối mọt, nhưng dễ bị nứt nên dùng làm cột, tà vẹt, cầu. Cũng dùng đóng đồ, hàng gia dụng.

Biện pháp bảo vệ:

Đã được bảo vệ trong Vườn quốc gia Pù Mát (Nghệ An), Vũ Quang (Hà Tĩnh), Bến En (Thanh Hóa), VQG Phong Nha – Kẻ Bàng (Quảng Trị).