ĐỈNH TÙNG MANNI

Tên khác: Phỉ ba mũi (tiếng Việt)

Tên tiếng Anh: Plum Yew (tiếng Anh)

Tên khoa học: Cephalotaxus mannii Hook. f.

Tên  đồng  nghĩa: Cephalotaxus  hainanensis H.L.  Li; Cephalotaxus griffithii Hook.f.

Trong một số tài liệu loài này được gọi với tên C. oliveri Mast. Các tài liệu còn có ghi cả các loài C. fortunei và C. drupacea ở Việt Nam. Tuy nhiên, chỉ có một loài thuộc chi nhỏ này ở Việt Nam là C. mannii.

Họ Đỉnh tùng – Cephalotaxaceae

Bộ: Tùng Bách – Pinales

Lớp: Thông - Pinosida

Ngành Hạt trần - Pinophyta

Đặc điểm nhận dạng:

Cây gỗ nhỡ thường xanh, ít khi cao 10-15 m, cành mảnh mọc đối và xòe ngang. Lá mọc xoắn ốc, xếp thành hai dãy, hình dải, dài 2-4 cm, rộng 0,2-0,4 cm, thẳng hay hơi cong ở gần đầu và thót nhanh có mũi nhọn ở đầu, men, cụt hay hơi tròn ở gốc, mặt dưới có hai dải lỗ khí màu trắng.

Nón đực hình đầu mang từ 8-10 hoa đính trên cuống ngắn có vảy, mọc ở nách lá; mỗi hoa có lá hoa ở gốc mang 7-10 nhị, mỗi nhị có 3 túi phấn.

Nón cái đơn độc hay mọc chùm 3-5 cái ở nách lá; mỗi nón gồm 9-10 vảy, ở mặt bụng có 2 noãn.

Hạt hình trứng, dài khoảng 2,7 cm, đường kính khoảng 1,8 cm, tròn và có mũi nhọn ở đỉnh, vỏ hạt vàng hoặc xanh, khi chín mọng nước.

 Sinh học, sinh thái:

Cây gặp rải rác thành từng đám nhỏ ở độ cao 500‐2000 m trên mặt biển, trong các rừng nguyên sinh rậm thường xanh cây lá rộng nhiệt đới gió mùa núi thấp trên cả núi đá vôi. Thường mọc cùng với các loài Thông khác như: Kim giao núi đất (Nageia wallichiana), Thông đỏ nam (Taxus wallichiana), Thông tre lá dài (Podocarpus neriifolius) và Thông nàng (Dacrycarpus imbricatus) trên các vùng núi đá silicát chủ yếu ở miền Trung và Nam Việt Nam.

Ở Bắc Việt Nam cây mọc chung với các loài: Thiết sam giả (Pseudotsuga sinensis), Thông Pà Cò (Pinus kwangtungensis), Kim giao núi đá (Nageia fleuryi), Thông tre lá ngắn (Podocarpus pilgeri), Pơ mu (Fokienia hodginsii), Thông đỏ bắc (Taxus chinensis) và các loài Dẻ tùng (Amentotaxus spp.) trên núi đá vôi.

Mùa ra nón tháng 4-5, hạt chín vào tháng 9-10 năm sau. Tái sinh bằng hạt diễn ra bình thường.

Tại VQG Phong Nha – Kẻ Bàng, ghi nhận loài ra hoa vào tháng 3-4, trái từ tháng 10-11 (thụ phấn tháng 4, hạt già tháng 10)

Phân bố:

Ở Việt Nam Đỉnh tùng được biết chắc chắn có ở Lào Cai, Hà Giang, Sơn La, Cao Bằng, Hoà Bình, Hà Tây, Thanh Hóa, Nghệ An, Thừa Thiên Huế, Kon Tum, Gia Lai, Lâm Đồng. Những thông tin có gặp ở Thái Nguyên, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Quảng Ngãi (Trà Bồng).

Trên thế giới loài này phân bố từ Đông Bắc Ấn Độ, Lào, Bắc Myanma, Bắc Thái Lan tới Nam Trung Quốc.

Mối đe doạ:

Đỉnh tùng đã bị khai thác lấy gỗ và làm thuốc trên toàn bộ vùng phân bố trên thế giới. Thu hái vỏ cây sẽ làm cây chết, và do đó cách thu hoạch này là không bền vững.

Ở Việt Nam loài bị đe doạ chủ yếu là do rừng bị phân cách và việc chuyển đổi nơi sống thành đất nông nghiệp ở các vùng đất thấp, núi thấp và một số rừng núi trung bình không đá vôi. Ở những nơi mà loài này mọc trong khu vực giữa đất nông nghiệp và rừng trên núi thì các khu rừng này có khả năng bị suy thoái. Đối với Đỉnh tùng việc xây dựng các khu bảo tồn có diện tích rừng lớn chưa bị tác động và được quản lý đúng cách có thể là giải pháp bảo tồn lâu dài duy nhất.